Barbara Kruger – Untitled (Past, present, future) – 2010 – Collectie: Stedelijk museum Amsterdam
We leven in tijden van grote woorden en grote kwesties met diepe kloven en scherpe polen. Ongeacht welke positie je inneemt in het politieke of levensbeschouwelijke landschap leeft er breed het gevoel dat er iets op het spel staat. In de verkiezingscampagne van de afgelopen dagen wordt de complexiteit van het bestaan veelal gereduceerd tot handzame pakketjes met plukjes simpele slogans en stellingen. Dat doet mij vaak denken aan het werk van de beeldend kunstenaar Barbara Kruger (1945). Haar werk is op een ingenieuze wijze al veertig jaar actueel en op dit moment misschien wel actueler dan ooit.
Barbara Kruger – Untitled (Past, present, future) – 2010 – Collectie: Stedelijk museum Amsterdam
De grote grafische tekst- en fotowerken van Kruger verpakken maatschappelijke vraagstukken in de versimpelde taal van reclame en politiek. Wie wel eens op de tussenverdieping van het Stedelijk museum Base is geweest en het werk Untitled (Past, Present, Future) van Barbara Kruger heeft gezien weet hoe dat eruitziet. De woorden boren zich een weg naar je hersenen. Ze zijn zonder opsmuk, niet al te subtiel en ze hakken stevig op je in. En dat is precies wat Kruger wil. Geen ontsnapping mogelijk. Je hebt ook niet veel kennis van kunst nodig om er iets van te begrijpen.
De enorme installatie van geprinte vinylbanen met tekst in het Stedelijk museum heeft als centrale focus de bekende quote van George Orwell: ‘If you want a picture of the future imagine a boot stomping on a human face – forever’. Aan beide kanten de teksten Please laugh en Please cry met bijbehorende emoji. Sommige van haar teksten zijn vertaald in het Nederlands zoals ‘Geloof + twijfel = gezond verstand’. Het enorme formaat van de letters maakt dat je het gevoel krijgt helemaal onderdeel te worden van de teksten onder, naast en boven je. Dat effect wordt nog eens versterkt als je andere bezoekers voor die letters ziet staan. Het reuzenwoord twijfel en de kleine mens er onder. Zo speelt Kruger geraffineerd met teksten die soms bijna open deuren zijn. Het bekende wordt vreemd.
Het werk van Kruger bestaat behalve uit veel stellingen ook uit een woud aan vragen. Hoe zwaar de woorden ook zijn, ze speelt met losjes met betekenissen. ‘Humor is altijd een drijvende kracht geweest achter mijn werk’, zegt Kruger in een interview, “of je het nu ironie wilt noemen of dat je het parodie of commentaar wilt noemen of zelfs satire of gewoon een simpele verdraaide grap. Ik zeg altijd dat ik probeer te werken over hoe we met elkaar omgaan.” “Het belangrijkste voor mij is dat ik mezelf altijd bij mijn werk betrek. Ik leef en adem dezelfde cultuur als ieder ander en ik volg dezelfde verleidingscodes. Ik beschouw mezelf nooit als de grote commentator, degene met de antwoorden, de moralist”, zegt ze in een ander interview.
Kruger is in de jaren zestig van de twintigste eeuw begonnen als grafisch vormgever bij een aantal tijdschriften. In de loop van de jaren zeventig stapte ze over naar de voor haar onbekende kunstwereld. Ze ontwikkelde een stijl die grafisch zeer herkenbaar is en ook buiten de kunst invloedrijk is. Ze is samen met generatiegenoten Jenny Holzer en Cindy Sherman groot geworden in de jaren tachtig met werken die gaan over gender, identiteit, consumentisme en macht. Precies de thema’s die zich in deze tijd hebben verscherpt en verdiept.
Barbara Kruger – I shop therefore I am, 1987, zeefdruk op vinyl, 125 x 125 cm.
Kruger is zeer bekend geworden met werken die een gerasterde zwart-witfoto combineren met tekst in een knalrode balk die over het beeld heen is gezet. Het lettertype dat Kruger altijd gebruikt is de Futura bold oblique. In I shop therefore I am uit 1987 zien we bijvoorbeeld een verdraaiing van de uitspraak van de filosoof Descartes, ‘I think therefore I am’ (ik denk dus ik besta). De tekst werd een sterke kritiek op het consumentisme van de moderne tijd. De combinatie van het rood en het zwart van de foto ontleent ze onder andere aan de propaganda-affiches van de Russische kunstenaar Alexander Rodchenko uit de jaren twintig van de twintigste eeuw.
Het werk Your body is a battleground dat werd gebruikt voor de Women’s march in 1989 voor vrouwenrechten en legalisering van abortus dook onlangs op in Polen waar de rechten voor vrouwen steeds meer onder druk komen te staan. Ook in de Verenigde staten is er in het Trump tijdperk een beweging ontstaan die het Roe vs Wade –arrest waarin het verbod op abortus ongrondwettelijk werd verklaard wil terugdraaien, net als in 1989. Voor de cover van het tijdschrift New York magazine gebruikte Kruger in 2016 voor de presidentsverkiezingen een zwart-witfoto van Trump en een rode balk met in witte letters de tekst ‘Loser’. Trump won maar in 2020 dook de cover weer op.
Barbara Kruger – Your body is a battleground, 1987, zeefdruk op vinyl, 284.5 x 284.5 cm. Foto: rocor
Barbara Kruger – We don’t need another hero, 1986. Foto: Amaury Laporte
Krugers beelden die commentaar leveren op de mechanismes van de markt werden zelf ook weer onderdeel van de markt. Haar kenmerkende stijl werd een brand. Kruger maakt gebruik van alle mogelijkheden die de verspreiding van media kunnen hebben, van metershoge vinylprints in tentoonstellingsruimtes, T-shirts, tassen, lichtkranten, billboards en zelfs metrokaartjes. In 2017 liet ze 50.000 metrokaartjes bedrukken met vragen die ze al vanaf de jaren zeventig vaak laat opduiken in haar werk. Vragen naar macht en mogelijkheden zoals: “Who is healed?, Who is housed?, Who is silent?, Who speaks?” De metrokaartjes gingen later voor honderden dollars van de hand.
In 1994 besluit Supreme, een winkel in skate artikelen en inmiddels een internationaal warenhuis, de exacte beeldtaal van Kruger over te nemen. Toen Supreme een ander bedrijf aanklaagde vanwege copyright schendingen besloot Kruger op haar beurt weer te reageren en teksten als Don’t be a jerk in haar herkenbare stijl op skateboards te printen en te gebruiken op banen in een skatepark. Zo tipt Kruger ook even de democratisering aan van beelden en teksten. Het lettertype Futura beschouwt ze niet als haar eigendom, noch die van anderen. Op het internet zijn vele instructievideo’s te vinden waarin je eenvoudig een ‘Barbara Kruger’ kunt maken voor je eigen doelen.
Barbara Kruger – Untitled (Questions) – 1990-2018 – Museum of contemporary art, Los Angeles. Foto: Joey Z1
Krugers werk krijgt zelfs even een sentimentele glans als er een kind gaat zitten voor het enorme Please laugh van de installatie in het Stedelijk museum. De iconische smiley waar ze tegen aankijkt is minstens even groot als zijzelf. Als een symbolisch altaar van de communicatie in de onlinewereld.
