Guido van der Werve – Nummer acht – Everything is going to be alright (2007) 16 mm film naar HD video.
Een dag dat je even niet mee wil draaien met de wereld. Onttrekken uit de stroom. Weg van de meningen, knellende levensvragen, onzekere tijden of de druk van het grote buiten. Op een dag dat dit verlangen bij beeldend kunstenaar Guido van der Werve (1977) aan de deur klopte besloot hij dit ook te gaan realiseren. In letterlijke zin. De uitkomst van deze alledaagse gedachte is het videowerk The day I didn’t turn with the world. Van der Werve geeft zijn werken altijd nummers en dit werd Nummer negen.
Ik had het werk lang geleden al eens ergens gezien maar tussen de andere werken in de tentoonstelling Tastbare futiliteit in het Eye Filmmuseum raakte het me nu meer dan ik me kon herinneren. De Russen waren met nietsontziend geweld Oekraïne binnengevallen en de beukende nieuwsberichten werden door deze indrukwekkende performance even opzij geduwd. De grappige titel voorziet het werk van een soort lichtheid.
Guido van der Werve – Nummer negen, The day I didn’t turn with the world (2007) – Time-lapse fotografie op video – 8 min, 40 sec.
We zien een beeld van een ijsvlakte en precies in het midden staat een man, ingepakt in beschermende kleding, de kunstenaar zelf. Hij staat op de geografische noordpool. Op die plaats draai je zelf niet mee met de aarde. Van der Werve blijft er een heel etmaal staan en draait zijn lichaam in die tijd ook nog eens tegen de draaiing van de aarde in. De film bestaat uit honderden foto’s die in een time-lapse zijn samengebracht. Je hoort de voortrazende wind, ziet de snelle veranderingen in kleur en licht omringd door jagende wolken zonder dat de zon onder gaat. Je ziet de kunstenaar voortdurend armen en benen bewegen.
Dit eenzaame avontuur is ontsproten uit een even alledaagse als grote gedachte. Niet meedraaien. Dat kan de kunstenaar overigens alleen doen als hij al zijn fysieke kracht en uithoudingsvermogen inzet. Een performance die in zijn metaforische kracht hilarisch is en tegelijkertijd een ontroerende verstilde poëzie in zich draagt. Een even tragische als zinloze daad. Als kijker werd ik gaandeweg bedwelmd door een soort rust en betovering. De kalme romantische pianoklanken die de kunstenaar zelf componeerde versterken die ervaring. Van der Werve is een multitalent met een onrustige geest. Hij kon in zijn jeugd moeilijk aansluiting vinden met de wereld om zich heen en voelde zich lange tijd buitengesloten. Hij zegt over Nummer negen dat het misschien wel ‘de finale is van een buitenbeentje zijn’.
Nummer negen volgde op Nummer acht – Everything is going to be alright. Van der Werve noemt dit regelmatig zijn ‘hitsingle’. Het werk is onder andere aangekocht door het MoMa in New York en betekende zijn doorbraak. Ook dit werk bestaat uit een sterk eenvoudig beeld. Een beeld dat je niet snel vergeet als je het eenmaal hebt gezien. We zien een man in rustige tred over een dichtgevroren zee lopen met vlak achter zich een boot die het ijs achter hem in stukken scheurt. De man is opnieuw de kunstenaar zelf. Hij is in het zwart gekleed zoals in vrijwel al zijn werk. Je hoort in de film het dreunende motorgeluid van de boot en de grote brokken ijs die tegen de boeg van het schip worden geslagen. Hij kan in een keer worden verzwolgen door het koude water mocht er iets misgaan maar blijft rustig doorlopen alsof hij het schip zelf aan een touw meetrekt. De camera houdt de afstand gelijk.
Guido van der Werve – Nummer acht – Everything is going to be alright (2007) Fragment.
Van der Werve zegt over de werken die hij in die tijd maakte dat ze vaak voortkwamen uit kortstondige momenten. Hij heeft meermaals gezegd dat hij als kunstenaar vaak maar een beetje rondhangt en zich laat leiden door zijn gemoedstoestand en de associaties die daaruit voortkomen. Van der Werve zegt dat hij zijn gemoedstoestand als een zoeklicht gebruikt om te komen tot een samengeperste scène dat alles uitdrukt wat hij op dat moment voelt. Hij verbindt in zijn kunstenaarschap zijn vele talenten als schaakspeler, componist, triatleet en filmmaker. Hij behoort tot het soort kunstenaar dat niet al te veel uitlegt over zijn werk. Hij wil de gedachten van de beschouwer de ruimte geven. Ook Nummer acht kwam voort uit een plotselinge mijmering op een boot in Finland die zich een weg baande door het bevroren ijs. Hij stond op de boeg te kijken naar dat schouwspel. Hij vroeg zich af of je voor het schip zou kunnen lopen en die gedachte werd uitgewerkt in Nummer acht. Van der Werve zegt in een interview: ‘Ik denk dat het de taak van een kunstenaar is om op een wat aandachtige manier in het leven te staan en jezelf als onderdeel van het geheel te bestuderen. Ik heb er altijd vertrouwen in gehad, dat de dingen die mij als mens bezighouden in principe ook voor andere mensen interessant zouden kunnen zijn.’ In Trouw zegt hij: ‘Ik laat me leiden door mijn gemoedstoestand. Ik maak sit-down tragedy in de kakofonie van de wereld.’
Van der Werve speelt met de gedachte dat het bestaan op een bepaalde manier zinloos is. De handelingen die worden verricht hebben ogenschijnlijk geen uiteindelijk doel. Ze wijzen ons als beschouwer op de voortdurende verhouding van de mens tot de grootse krachten van de natuur. Ook de grenzen van onze eigen natuur en sterfelijkheid tonen zich in alle scherpte. In Nummer acht voel je het gevaar van de ijsbreker en de eenling die het natuurgeweld probeert te beteugelen. Ook in Nummer negen zien we die ambitie om tegen de grenzen van het beheersbare aan te hangen. Het levert een beeld op dat aansluit bij de grote romantische kunstenaars van de negentiende eeuw waar nietige eenlingen in eindeloze verten tuurden, kleine scheepjes op zee worden verzwolgen door woeste overweldigende natuurkrachten. Het wordt doorgaans aangeduid als ‘het sublieme’ en raakt aan iets dat zeker door een romantisch kunstenaar als Caspar David Friedrich in verband wordt gebracht met het grotere en het ontzagwekkende, rakend aan het religieuze.
Caspar David Friedrich – Der Wanderer über dem Nebelmeer (1818) – olieverf op doek, 94,8 x 74,8 centimeter. Collectie Hamburger Kunsthalle Hamburg (D).
Van der Werve zegt daarover in een interview: ‘Ik ben altijd op zoek naar eenvoud op een bepaalde manier en het is altijd waar het sublieme ligt. Als je iets zo eenvoudig maakt dat het universeel wordt.’
In Friedrich’s De wandelaar boven de nevelen uit 1818 kijken we naar de rug van een man die turend in de verte uitkijkt over mysterieuze nevelslierten. In Van der Werve’s Nummer vier speelt hij op een vlonder drijvend op een Fins meer een stuk van Chopin, zijn lievelingscomponist. Ook hier zit hij net als Friedrich als een zwartgeklede eenling midden in het mistige landschap.
Guido van der Werve –Nummer vier – I don’t want to get involved in this. I don’t want to be part of this. Talk me out of it (2005) – Video, 11 min. 49 sec.
De fascinatie voor het zoeken van fysieke uitersten is Van der Werve steeds meer gaan bezighouden. Hij is fanatiek gaan sporten. Zijn streven was in alles min of meer de beste te worden. Die obsessieve aandacht voor het lichaam komt bij elkaar in Nummer veertien – Home. Het bestaat uit een film van bijna een uur waarin hij een ontroerend soort pelgrimstocht onderneemt. Het lichaam van zijn lievelingscomponist Frédéric Chopin is begraven op Père Lachaise in Parijs maar zijn hart is door zijn zus stiekem meegenomen en is begraven in een kerk in Warschau. Startend vanuit deze kerk, in een langgerekte triatlon, zwemt, fietst en rent van der Werve zo’n 1700 kilometer naar Parijs. Onder de filmbeelden is een muziekstuk te horen dat hij zelf heeft gecomponeerd. Het is gebaseerd op een requiem.
Guido van der Werve – Nummer veertien, Home (2012) – Videostill uit video, 54 minuten.
De film begint met de zang van een groot koor in een kerk in Warschau en het keert op hilarische wijze terug op het pleintje van zijn oude school in Papendrecht, de plaats waar hij opgroeide. Het koor zingt ook op een grasveldje en duikt op in de kleine kamers van zijn ouderlijk huis. Even later springen de ramen uit de sponningen door een explosie terwijl Van der Werve aan een kraan boven het huis hangt. Een commentaar op zijn jeugd. Ook hier weeft Van der Werve bijna slapstickachtige elementen door zijn vertelling. Ondertussen zien we zijn fysiek uitputtende tocht door verschillende landschappen om te eindigen bij het graf van Chopin in Parijs. Tragikomische melancholie gevangen in een mijmerend surrealisme. Vooral in zijn latere werken verschijnen steeds meer autobiografische elementen.
Guido van der Werve – Nummer veertien, Home (2012) – Stills uit een video, 54 minuten.
Van der Werve begon zijn loopbaan met het videowerk Nummer twee waarin hij achterstevoren naar de straat loopt, geschept wordt door een auto om vervolgens liggend op straat omringd te worden door dansende ballerina’s die uit een ouderwets politiebusje stappen. We herkennen hier weer zijn ouderlijk huis dat ook te zien is in Nummer veertien. De toevalligheid en zinloosheid van de gebeurtenissen worden omlijst met de absurde schoonheid van het ballet als mysterieuze omlijsting van de dood.
Guido van der Werve – Nummer twee – Just because I’m standing here doesn’t mean I want to (2003). 3 min, 8 sec. 16mm. Videostills.
Guido van der Werve – Nummer twee, Just because I’m standing here doesn’t mean I want to (2003), 3 min/8 sec. – 16mm film,
In 2016 is hij daadwerkelijk betrokken bij een auto-ongeluk en raakt zwaargewond. Fietsend door Berlijn wordt hij geraakt door een openslaande deur van een taxi en vervolgens aangereden door een bus. Een maandenlange intensieve revalidatie volgt en revalideren wordt zijn nieuwe uitdaging. De reflectie van die periode heeft hij verwerkt in Nummer 18, een film die in het najaar van 2022 in zijn geheel wordt getoond maar waaruit nu een scène is te zien in de tentoonstelling.
Zijn grote liefde voor muziek bleek een sterke levensbron. In een interview in de volkskrant zegt hij: ‘Tijdens mijn revalidatie heeft mijn partner een piano naar het revalidatiecentrum gebracht. Dat was de beste revalidatie die ik me kon wensen. Het was moeilijk om te aanvaarden dat ik eigenlijk dood had moeten zijn. Aan de andere kant kon ik dolblij zijn als ik een beetje piano kon spelen. Maar het zwarte bleef af en toe aan de oppervlakte komen. Ik heb ook traumatherapie gehad. Mijn film Nummer achttien gaat niet alleen over de tijd na het ongeluk, maar over mijn hele leven.’ Het is een poëtische zelfreflectie op de trauma’s van zijn jeugdjaren waarin hij een minderwaardigheidscomplex ontwikkelde. De obsessieve omgang met sport en het lichaam was een van zijn antwoorden. Zijn enorme conditie en wilskracht hebben hem door de revalidatie heen geholpen.
Guido van der Werve – Nummer 18 (2020) – video (still).
In de getoonde scène zien we een snelle opeenvolging van gemoedstoestanden. Humor wordt hier ingezet als krachtige cementlaag tussen licht en donker en de absurditeit van het bestaan is nooit ver weg. Een aandoenlijke zoektocht naar paddenstoelen in het bos schuurt met een beeld waarin hij een pistool in zijn mond drukt. Wachtend op het schot besluit hij plotseling naar buiten te gaan waar een koor staat te zingen. Van der Werve tikt met een stokje op de loop van het pistool mee met de maat van de muziek die hij zelf heeft gecomponeerd.
Even later zien we hem zelf achter de piano zitten op een begraafplaats. Als er wordt ingezoomd zien we dat de grafstenen tabletten van natuursteen zijn met daarop zijn eigen tien geboden. We zien in de geboden een grote omhelzing van de kunst, radicale gelijkheid, fundamentele duurzaamheid en de aanbidding van de natuur en het universum. In het tiende gebod verschijnt een knipoog met een scherp randje: ‘Happiness is overrated’. Ondertussen denk ik aan de tragische pracht van zijn intense zoektocht naar schoonheid en betekenis.
Guido van der Werve – Nummer 18 (2020) – video (still).
Guido van der Werve is te zien in de solotentoonstelling Tastbare futiliteit in Eye Filmmuseum in Amsterdam van 12 februari t/m 29 mei 2022. Een aantal van zijn werken is opgenomen in de collectie van verschillende Nederlandse musea.
In het najaar van 2022 is zijn film Nummer 18 in verschillende bioscoopzalen te zien.