De schilderijen van Raquel van Haver (1989) zijn een feest voor het oog. Je ogen glijden langs de vele mensen die figureren op haar metershoge in dikke massa geschilderde sculpturale tableaus. Donkere omlijningen geven nog meer reliëf aan de kleurrijke figuren. Haar voorstellingen bestaan uit vele soorten materialen die meestal op grove jute zijn geschilderd. De houten latten die de dikke plakken verf, hars, teer en andere materialen op zijn plek moeten houden worden vaak aan de zijkant zichtbaar. Haar schilderijen hebben grillige ovale vormen. De randen worden vaak omlijst door plastic bloemen in allerlei felle kleuren. Ze vallen moeiteloos samen met de overweldigende kleurenexplosie die vanuit het hele vlak op de toeschouwer afkomt.
De grote werken die fysiek topzwaar zijn en visueel vol zijn van kleur, vorm en betekenis zijn overrompelend. ‘Luide schilderijen’ heeft ze haar werken wel eens genoemd. Het is onmogelijk om voorbij te lopen aan al deze mensen. Je kunt niet anders dan ze ontmoeten. Ze zijn zeer aanwezig en willen gezien worden. ‘Hier zijn wij’ lijken ze te willen zeggen. Tegelijkertijd zijn ze overduidelijk in hun eigen wereld aanwezig en lijken ze zich niet zo veel van ons aan te trekken. Recent werk is tot 11 juni te zien in De Fundatie in Zwolle als onderdeel van de groepstentoonstelling Brave New World – 16 schilders voor de 21e eeuw.
Raquel van Haver – We Don’t Sleep As We Parade All Through The Night (2018) – Olieverf op jute, teer, plastic bloemen, hout, metaal, hars, etc. Collectie Stedelijk Museum.
In het schilderij We don’t sleep as we parade all through the night, dat in 2018 het centrum vormde van haar solotentoonstelling Spirits of the soil in het Stedelijk Museum in Amsterdam, zien we een enorm massief schilderij van negen meter breed en vier meter hoog. Het is pas goed te zien is als je trapsgewijs een zwart houten podium betreedt. Je waant je in een theater en wordt langzaam meegevoerd in de scène die zich voor je ontvouwt. ‘Public celebration’ is te lezen op een gevel op de achtergrond. De straatscène is vol kleur en beweging. De geluiden van de straat en de stemmen van de mensen zijn bijna hoorbaar in het werk. Er zitten mensen aan een tafel die een spel spelen. Er zijn heftige armgebaren, er wordt gedronken en gegeten en als je beter kijkt verschijnen de gezichten steeds meer als kleine uitsneden van de groep waar ze onderdeel van uit lijken te maken. Op afstand zie je dat de figuren in het midden centraal staan. De meeste mensen zijn er omheen gegroepeerd en kijken toe. Het leven vieren, hoe dan ook, lijkt de richting te zijn waarin Van Haver de kijker misschien wil sturen.
Raquel van Haver, We Don’t Sleep As We Parade All Through The Night … (detail), 2018, Stedelijk Museum.
Van Haver is niet het type kunstenaar dat zichzelf op de achtergrond plaatst. Ze wil ook iets te zeggen hebben over de beeldvorming rond haar werk en de werelden die ze schildert. In een interview met Vice zegt ze daarover: “In Trinidad werd ik bij een show als ‘Latijns-Amerikaanse kunstenares uit Nederland’ geïntroduceerd, die een mooie weergave van de lokale omgeving maakt, maar hier in Nederland gaat het bij dezelfde schilderijen meteen over armoede en rafelrandjes. Onze beeldtaal is zo anders. Hier in Nederland is een houten kraampje meteen een symbool van armoede, maar daar kan het ook gewoon iets praktisch zijn.”
In een interview in de Volkskrant omschrijft ze haar rol: “Mijn werk gaat niet alleen over het afbeelden van mensen. Het gaat mij om connecties leggen, verbinden en tonen. Ik beeld individuen, groepen mensen of instellingen af wier verhaal in mijn ogen verteld moet worden. Wat ik doe, doen journalisten ook; alleen gebruik ik een penseel in plaats van een pen (…) Ik werk altijd op basis van langdurig onderzoek, ik verdiep me in mensen en hun omstandigheden, door interviews te doen, foto’s en video’s te maken, informatie te verzamelen. Meestal ben ik heel lang bezig op een plek met contacten leggen, onderzoeken, verhalen verzamelen. Dat vergt dus wel heel veel tijd en inspanning. Deze manier van werken pas ik toe in Colombia, in Ghana of andere plekken waar ik werk, maar ook in Amsterdam.” In een interview met de Groene Amsterdammer zegt ze in gesprek met Stephan Sanders: “Ik wil het verhaal naar buiten brengen van mensen die zich door allerlei omstandigheden naar binnen hebben gekeerd, ook al omdat de gevestigde orde niets van ze wil weten. Dat verhaal moet toch naar buiten worden gebracht? Het is toch hoe dan ook het Menselijke Verhaal?”
Raquel van Haver, overzicht De Fundatie, 2023.
Raquel van Haver, details.
Raquel van Haver – La Historia el camino del seuno, la esperanza, y el amor (2020), olieverf op jute, teer, plastic bloemen, hout, metaal, hars, etc.
Van Haver leeft een bepaalde tijd op de plekken die ze bezoekt en probeert de levens van de bewoners en dat wat voor hen van betekenis is te onderzoeken. In een interview zegt ze: ‘Ik ontmoet vaak mensen met heel aparte levensverhalen die in de kunst niet vaak verteld worden en die ik graag wil laten zien.”
Na een tijdje op een bepaalde plek te hebben geleefd sluit ze zich een half jaar op in haar atelier in een loods in Amsterdam Zuidoost om er lange dagen te schilderen. Ze wil ondergedompeld worden in de werelden die ze onderzoekt maar kan zich ook opsluiten in de solitaire leefwereld van het schilderen.
Fotografie functioneert in eerste instantie als medium om de levens vast te legen die ze onderzoekt en waar ze tijdelijk deel van uitmaakt. De foto’s vormen een belangrijke basis voor haar schilderijen, maken er soms ook deel van uit maar duiken ook op in zelfstandige collages als fijnzinnige kleurrijke vertellingen van levens die omringd worden door individuele verhalen en symboliek. Voor de toeschouwer is niet alles direct te herleiden maar voor Van Haver zelf is dat wel nodig. De fragmenten en gedachten die achterblijven na een reis moeten kloppen in het verhaal dat ze wil vertellen.
Raquel van Haver – La historia de migrantes (2020) – Metselwerk, mortel, staal, collages, hout. etc.
Raquel van Haver, detail.
Van Haver, geboren in Colombia maar geadopteerd door Nederlandse ouders, is een paar jaar geleden begonnen aan een nieuwe serie werk over verschillende bevolkingsgroepen in haar geboorteland. Ze gaat op zoek naar haar culturele wortels en portretteert verschillende groepen mensen. In het werk Esperanza, Fe y amor. La madre, la hija, la sabiduria (‘Hoop, geloof en liefde. De moeder, de dochter, de wijsheid’) zien we een schildering van een groep vrouwen die is samengesteld uit verschillende figuren. Het zijn vrouwen die belangrijk zijn voor Van Haver vanwege de aandacht die ze vestigen op hun achtergestelde sociale positie en de culturele traditie die steeds meer in het gedrang komt. Met name van de Wayuu, de bevolkingsgroep waar ook de biologische moeder van Van Haver toe behoort. In andere werken lichten weer nieuwe gezichten en situaties op.
Raquel van Haver – Esperanza, Fe y amor. La madre, la hija, la sabiduria (2020) – Olieverf op jute, teer, plastic bloemen, hout, metaal, hars, etc.
Raquel van Haver – Detail.
Raquel van Haver – La historia el sueno que la cometa navega hasta el cielo, para que nunca se olviden (2020) – Olieverf op jute, teer, plastic bloemen, hout, metaal, hars, etc.
Hoewel het werk van Raquel van Haver zich enigszins onderscheidt van de gangbare moderne westerse kunst heeft het op veel manieren wortels in de Europese kunstgeschiedenis. De groepsportretten zijn wel eens vergeleken met schutterstukken uit de zeventiende eeuw maar veel werken roepen ook associaties op met de dagelijkse leefwereld zoals die in de schilderijen van Jan Steen of Adriaen van Ostade wordt verbeeld. Ook het expressionisme van Max Beckmann komt in gedachten langs. De ornamenten en ronde vormen in het werk van Van Haver zijn weer een verwijzing naar de kleine katholieke kapelletjes langs de weg. Een ode misschien ook wel aan het bezinnende en beschutte aspect ervan. Sommige werken worden ook gemaakt en getoond in kleine bakstenen gewelfde ruimtes. In De Fundatie zijn enkele werken op wanden met rondingen aangebracht.
Andere werken hebben halfronde vormen van bakstenen en houten pallets op de vloer voor het werk staan. Ze ogen als basale bouwelementen. De bakstenen zijn beplakt met ontelbare kleine uitgeknipte foto’s en ornamenten. Alles werkt mee aan de enorme volheid van haar werk. De werken van Van Haver verschijnen als kleurrijke altaarstukken van het alledaagse leven. Mozaïeken van menszijn.
Raquel van Haver – Untitled 2021 (detail), ArtZuid Amsterdam.
Raquel van Haver – Untitled 2021 (detail), ArtZuid Amsterdam.
Het werk van Raquel van Haver is tot 11 juni 2023 te zien in museum De Fundatie in Zwolle als onderdeel van de groepstentoonstelling Brave New World – 16 schilders voor de 21e eeuw.
Raquel van Haver vertelt in Het uur van de wolf over haar werkwijze