Op het moment dat ik dit schrijf vaart er een cruiseschip de wereld rond met duizenden opvarenden aan boord. Ze zijn half maart vertrokken en sindsdien is er geen geval van besmetting met Covid-19 geconstateerd. Er is geen sprake van anderhalve meter afstand. Er wordt volop gefeest, gegeten en gedronken met elkaar. Ze zijn op de terugweg naar Engeland maar mogen nergens aan wal. Ze leven in een kleine enclave, een wereld van vroeger.
Mijn gedachten gingen naar de man die ik onlangs heb gesproken op de verpleegafdeling. Hij was wakker geworden in een coronawereld. Hoe omvattend dat was had hij waarschijnlijk nog niet helemaal door. Na ons eerste gesprek op de verpleegafdeling was hij op de intensive care terecht gekomen na complicaties en lange tijd niet aanspreekbaar geweest. Hij werd wakker in een wereld die volledig omringd was door het coronavirus. De vervreemding van enkele weken onder zeil werd nog eens versterkt door de wetenschap dat hij nog een tijd zou moeten revalideren in een instelling waar hij geen bezoek mocht ontvangen. Hij was zelf niet besmet met Covid-19. Hij was blij dat hij nog leefde en hij had het idee dat hij dat wel zou gaan redden. Je zag aan hem dat hij nog helemaal niet wist of dat wel waar was. Zijn kwetsbaarheid werd omhuld door een dun schildje. Hij was schrijver. Hij zou gaan schrijven. Zo deed hij dat. Voor zijn vrouw was het erger zei hij. Nog weer een paar weken geen omhelzing. ‘Maar we zijn al zo lang bij elkaar. We weten wat de ander denkt. We zijn zielsverwanten’.
Tracey Emin – You forgot to kiss my soul (2001) – Neon – 115.5 x 140.5 cm. Collectie Stedelijk museum Amsterdam
Als je voor de ingang van het Stedelijk museum een beetje schuin naar binnen kijkt zou je in de duisternis misschien nog de contouren van een kunstwerk van Tracey Emin (1963) kunnen zien: ‘You forgot to kiss my soul’. Het hangt naast de informatiebalie. Van de ene op de andere dag ging het museum dicht. De neonlichten werden gedoofd.
Ik moest aan dat werk denken. Wordt het zielenleven versterkt in deze tijd van ontlichamelijking? Ik ging anders kijken naar het werk van Emin en zoveel anderen. Opnieuw duiden. Verschuivende betekenissen en verhalen.
Tracey Emin maakte in 1994 al eens een werk dat The exploration of the soul heet. In 34 ingelijste pagina’s laat ze een dagboekachtig werk zien over de eerste dertien jaar van haar leven. Emin werd in de jaren negentig groot met werk dat persoonlijk, rauw en openhartig was. Lichamelijkheid, seksualiteit, relaties, kwetsbaarheid en verlangens staan centraal in haar werk. Ze keerde zich biografisch geheel binnenstebuiten. Ze werkt in uiteenlopende vormen zoals tekeningen, sculpturen, installaties en neonwerken. In de neonwerken zijn losse flarden uit haar teksten te zien, soms rauw en vaak poëtisch en dwarrelend. Zelf zegt ze zeer beïnvloed te zijn door onder andere het werk van Louise Bourgeois en door Bruce Nauman die een belangrijke pionier was in het werken met neon.
Emin zegt over het werken met neon: “Neon is voor iedereen emotioneel (…) de neon- en argongassen geven ons een positief gevoel, daarom heb je neon op kermissen, casino’s, rosse buurten en bars. Het heeft ook te maken met de manier waarop het elektronisch is pulseert rond het glas, het is een feelgood-factor. Neon kan mensen helpen die aan een depressie lijden.”
Tracey Emin – The more of you The more I love you (2016) – Neon – Openbare kunst, Apollolaan 171 Amsterdam
De poëtische teksten geschreven in haar eigen handschrift zijn vaak te vinden in de openbare ruimte. Op de Apollolaan 171 in Amsterdam hangt een van haar werken aan de buitenmuur van het kantorencomplex dat er is gevestigd: ‘The more of you The more I love you’. In rood-rozige letters. Je zou er normaal gesproken bijna aan voorbijgaan. In deze verscherpte tijden leven we echter elke dag van vergelijkbare hartenkreten bij gebrek aan fysieke nabijheid.
Tracey Emin – I want my time with you (2018) – Neon – St. Pancras station Londen. Foto: Allan Harris
Een andere tekst van verlangen hangt naast de grote klok op het Londense station St. Pancras: ‘I want my time with you’. Op een steeds verlatener station is die gedachte van liefde en nabijheid extra schrijnend. Het was voor Emin ook een reactie op de Brexit, een liefdesverklaring aan alle reizigers uit de rest van Europa die per trein aankomen op dit station.
Tracey Emin – Love is what you want – Midnight moment, Times Square, Manhattan New York (2013)
Neon is als materiaal voor reclameteksten in de publieke ruimte inmiddels verdrongen door LED en andere vormen van beeldreclame. De teloorgang van de knallende licht- en kleurplassen die staan voor economie, groei en welvaart markeren zo duidelijk dat andere leven. De straten en pleinen zijn leeg. Op Times square, waar Tracey Emin in 2013 een serie werken plaatste in het Midnight moment, een kwartier dat beschikbaar wordt gesteld voor kunstenaars, lopen op dit moment enkele verdwaalde zakenmensen rond en een schoonmaker met mondkapje.
Voorlopig rest ons, misschien als een kleine enclave in de tijd, meer aanrakingen van de ziel. In een zee van dreiging en onzekerheid geestelijk dansen en feesten. Het kan de huidhonger niet helemaal dempen denk ik. Maar het kan ook een vorm van groei zijn.
Wat een mooi verhaal Rob, met aandacht en plezier gelezen!
Dank je Ilse! Goed om te horen.
Hi Rob,
Mooi zoals je je passie voor (moderne) kunst, geestelijk leven en ‘huidhonger’ in deze tijd van corona weet te combineren in dit interessante en goed geschreven blog.
Hoi Ben, dank voor je reactie. Ja dat geestelijke leven en de kunsten in brede zin, daar moeten we het wat de schoonheid en de troost toch wel van hebben vaak.