In de gesprekken die ik met patiënten in het ziekenhuis heb over hun levensloop ontstaan er al vrij snel landschapsmetaforen. Als het leven op scherp komt te staan ontstaat er vaak een noodzaak tot heroriëntatie. Vragen die te maken hebben met waar je vandaan komt, waar je nu staat en in welke richting de gebeurtenissen je brengen komen vaak in het middelpunt te staan. Keuzes die gemaakt moeten worden verschijnen als kruispunten. Er zijn afgronden waar je net niet in verdwijnt, bergen waar je tegenop ziet en stromen waar je door wordt meegevoerd. Er zijn persoonlijke, culturele, politieke en levensbeschouwelijke landschappen. En ergens sta je zelf, tussen anderen. Of loop je. Want niet zelden zien mensen het leven als een reis of een tocht. Meegenomen door een keten van toevalligheden of juist met een helder doel voor ogen.
Grayson Perry – A map of days (2013), 111,5 x 151,5 cm. Ets van vier delen. Collectie: National Portrait Gallery Londen (ook in de collectie van het Bonnefantenmuseum in Maastricht).
In de prachtige tentoonstelling Icons in het Fries museum was het werk A map of days te zien van de Britse kunstenaar Grayson Perry (1960). Het is een cartografisch zelfportret van zijn innerlijke landschap. We zien een wat ouderwets aandoende kaart in grafische zwartwit met daarop de dikke contouren van een stadsmuur. De verschillende elementen op de kaart symboliseren Perry’s autobiografie. Als we naderbij komen zien we twee rivieren die om de stad heen kringelen, de een heet ‘Verbeelding’ en de ander ‘Inspiratie’. In het hart van de stad die het innerlijke landschap van Perry vormt zien we een groot leeg plein met verschillende zijstraten. Een klein mannetje staat in het midden, Perry zelf. ‘A sense of self’ zien we staan. Het zelf.
Grayson Perry – A map of days (2013), 111,5 x 151,5 cm. Ets van vier delen. Detail.
Vanuit hier waaieren straten, steegjes, gebouwen en markeringspunten uit naar de randen van de stad en worden verbonden met de drijfveren, angsten, verlangens, successen en mislukkingen uit het leven van Perry. Zo kun je vanuit de spirituele kant een straat in lopen die wordt verbonden met ‘de angst om het mis te hebben’ en vanuit de heldere kant loop je de ‘Intuïtie’ binnen. De creatieve kant wordt verbonden met ‘Een schreeuw om hulp’ en een ‘Algemene menselijkheid’. Oude gebouwen dragen uithangborden als ‘Woede’ en ‘Liefde’. ‘Ambitie’, ‘Alfamannelijkheid’ en ‘Defensieve houding’ markeren de duistere kant.
Grayson Perry – A map of days (2013), 111,5 x 151,5 cm. Ets van vier delen. Detail.
Overal op de kaart vinden we levensgebeurtenissen en karaktereigenschappen terug. Over de brug van ‘Cynisme’ waaronder de rivier “Verbeelding’ stroomt raak je in het gebied van ‘Diepgewortelde overtuigingen’. Ergens zie je een Versailles-achtig paleisje waar ‘Vertrouwen’ op staat en ‘Het verhaal dat we onszelf vertellen’. We zien een ruïne met de tekst ‘Wie ben ik?’ en een rijtje oude huizen die ‘Vermoeiende gewoontes’ heten. Je ogen dwalen eindeloos over de kaart en vinden moeiteloos herkenning in je eigen leven.
Perry ziet identiteit als een complex en dynamisch proces zegt hij in een interview: ‘Het is een soort van verschuivend, meerlagig iets. Ik heb mijn zelfportret dat eruitziet als een ommuurde stad. Het is een metafoor voor de complexiteit van identiteit. We zijn nooit statisch, we zijn altijd in beweging; we veranderen altijd en we hebben allemaal onze verschillende rollen die naar voren komen als een soort gezelschap van identiteiten. We hebben deze persoon nu nodig en misschien hebben we steun van deze persoon of een ander persoon… we zijn niet altijd dezelfde persoon. Het is altijd een momentopname.’
Het werk van Grayson Perry is een feest voor de zintuigen. Heldere spetterende kleuren in alle tonen kenmerken zijn fijnmazige verhalende autobiografische werken die gaan over identiteit, sociale verschillen, ongelijkheid, geweld, seksualiteit en gender. Dat doet hij in kunstvormen die van oudsher als ambachtelijk werden gezien, in keramieken vazen, houtsneden, immense wandkleden en uit hout gesneden beelden. Perry is een provocerende verhalenverteller die oude tradities vervlecht met een tocht door het moderne leven.
Over zijn liefde voor het ambachtelijke zegt Perry in een interview: ‘Veel van wat in een museum voor hedendaagse kunst hangt krijgt zijn betekenis door de naam die aan de werken is verbonden maar dat is niet het geval als het gaat om oude ambachtelijk gemaakte werken, die hebben geen naam en zijn toch betekenisvol. Dat intrigeert me. En wat me meestal het meest ontroert als ik bijvoorbeeld een oude kerk in ga is de enorme ambachtelijkheid.’
Grayson Perry – The Tomb of the Unknown Craftsman (2011). Mixed media. Foto: Vereniging Rembrandt. Collectie: Bonnefantenmuseum Maastricht.
Die ode is terug te zien in The Tomb of the Unknown Craftsman uit 2011. ‘Het graf is een gedenkteken voor alle anonieme ambachtslieden uit de geschiedenis. Het zou een heiligdom moeten zijn in het epicentrum van een bedevaartsoord, het museum. Het houdt in het midden het werktuig dat alle werktuigen voortbracht, een vuurstenen handbijl. Het schip is een symbool van handel en culturele uitwisseling, vol met afbeeldingen van over de hele wereld die in het museum worden bewaard. Aan zijn masten hangen bloed zweet en tranen van die ambachtslieden en pelgrims die zijn gestorven’, zegt Perry.
Grayson Perry – Links: Modern family (2014) – Keramiek. Rechts: This pot will reduce crime by 29% (2007) – keramiek. Tentoonstelling Kunstmuseum Den Haag.
Perry brak door met een grote collectie vazen. De vaas was in zijn ogen zo ongeveer het meest klassieke object in de ambachtelijke kunst en tegelijkertijd staat het voor huiselijkheid en heeft het de reputatie van inhoudsloze decoratie. Die alledaagsheid trok hem aan. Perry’s vazen vormen echter de basis voor veel van zijn uiteenlopende sociale en politieke commentaren. Soms subversief, vaak ook erg grappig en een lust voor het oog. Langzaam wordt de beschouwer in zijn universum getrokken. Perry: ‘Ik heb altijd geprobeerd objecten te maken die visueel aantrekkelijk zijn, maar ik noem ze ook stealth-bommen.’ In het Kunstmuseum in Den Haag zijn een paar vazen te zien. This pot will reduce crime by 29% uit 2007 is een stekelig commentaar op de kunstwereld en de gedachte dat kunst een grote impact zou hebben op sociale problemen. We zien teksten als: ‘Dit kunstwerk zorgt voor 500 banen’, ‘Dit kunstwerk versterkt het toerisme met 22 procent’ of ‘Deze pot vermindert de misdaad met 29 procent’. In Modern family uit 2014 zien we een gezin bestaande uit twee witte mannen en een kind met een donkere huiskleur. Er verschijnen meerdere identiteiten met de daarmee verknoopte vraagstukken van deze tijd.
Perry houdt van provocatie, spot en zelfspot. Hij kleedt zich al van jongsaf aan af en toe als vrouw en werd al snel de ‘pottenbakkende travestiet’. Perry zegt daar over:’ Ik ben een man in een jurk af en toe, dat is het, het is niet zozeer een alter ego. Er is geen enkele twijfel dat degene die mij ontmoet mij niet ziet als een man in een jurk. Ik ben Engels en Engelsen hebben altijd last van sociaal ongemak. Humor maskeert dat. Ik hou van humor. Ik gebruik het overal, om de kunstwereld op de hak te nemen en mezelf en ik doe dat publiekelijk, dat vind ik tamelijk hilarisch. Ik omarm het feit dat men mij grappig vindt in een jurk. Het heeft me veel geleerd over hoe het is om een man te zijn.’
Grayson Perry – Kenilworth AM1, beschilderde Harley Davidson, glas, metaal, teddybeer.
Perry heeft lang geworsteld met trauma’s die hij heeft opgelopen in zijn jeugd. Hij is opgegroeid in een arbeidersgezin met een gewelddadige stiefvader. Op verschillende momenten in zijn carrière heeft hij gezegd dat de kunst heeft hem gered heeft. Hij schermde zich op jonge leeftijd af en sloot zich op in zijn kamer en beschilderde modellen van tanks en vliegtuigen. Ook die figureren veelvuldig in zijn werk. In het werk ‘Map of truth and beliefs’ cirkelen vele exemplaren in de lucht. Hij creëerde een fantasiewereld voor zichzelf. Zijn eigen teddybeer Alan Measles kreeg zijn naam toen Perry op jonge leeftijd de mazelen kreeg. De beer verschijnt op verschillende manieren in zijn werk, op zijn vazen en wandkleden en in een glazen kastje als een reliekenschrijn achter op zijn kleurig beschilderde Harley Davidson Kenilworth AM1 in roze en babyblauw. Een vrolijk commentaar op de motor als verlengstuk van een klassiek soort mannelijkheid. Het glazen kastje waarin Alan Measles wordt rondgereden is volgens Perry gebaseerd op de Pausmobiel. In vele gedaanten komt de beer als beschermend figuur naar voren. Ergens heeft Perry gezegd dat de beer als een soort persoonlijke god voor hem functioneerde waarin hij al zijn gedachten, verlangens en angsten in kon projecteren. ‘Alan Measles heeft me op een bepaalde manier uit het oorlogsgebied van mijn jeugd geleid’, zei Perry in een interview.
Grayson Perry – Kenilworth AM1, beschilderde Harley Davidson, glas, metaal, teddybeer.
Grayson Perry – Map of Truth and Beliefs, 2011, Wandtapijt van wol en katoen, 289 × 688 cm, Foto: Ardash Muradian
Naast A map of days heeft Grayson Perry vele soorten plattegronden gemaakt. In het grote wandkleed Map of truth and beliefs is een caleidoscopische en hilarische verzameling te zien van godsdiensten, levensbeschouwingen, persoonlijke overtuigingen, seculiere bedevaartsoorden en altaren van consumentisme. Hemel, Hel, Nirvana, Varanesi, Sillicon valley, Graceland en Auschwitz staan zonder onderscheid naast elkaar. Je haakt ongemerkt zelf ook ergens aan.
Grayson Perry – Map of Truth and Beliefs, 2011, Wandtapijt van wol en katoen, 289 × 688 cm, Detail. Foto: Régine Debatty
Grayson Perry – Map of Truth and Beliefs, 2011, Wandtapijt van wol en katoen, 289 × 688 cm, Detail.
In ‘Large expensive abstract painting’ uit 2019 zien we een kleurrijk wandtapijt dat inderdaad oogt als een abstract schilderij. Een knipoog van Perry met een scherpe rand. Het viel hem op dat er in de huiskamers van gefortuneerde kunstverzamelaars altijd een groot abstract schilderij boven de bank hing. Hij heeft dit verwerkt in een beeld van de plattegrond van Londen met daarin teksten die verwijzen naar de werkelijkheden van de superrijken van Londen die er uit de hele wereld zijn neergestreken. De woorden nannies, modern slavery, bonus, yoga mat en wellness staan gebroederlijk naast elkaar en vormen al snel een moreel geladen landschap in zeer verleidelijke kleuren.
Grayson Perry – Large expensive abstract painting (2019) – 200 x 300 cm. Wandtapijt van wol en katoen.
Grayson Perry – Large expensive abstract painting (2019) – 200 x 330 cm. Wandtapijt van wol en katoen. Detail.
Grayson Perry staat in Nederland volop in de belangstelling door zijn tentoonstellingen in het Kunstmuseum Den Haag en het Bonnefantenmuseum in Maastricht. De Erasmusprijs 2021 die Perry deze maand heeft gekregen legt de nadruk op ‘humanistische waarden zoals tolerantie, culturele veelvormigheid en ondogmatisch, kritisch denken’ en die passen hem als een oude jas.
Tijdens de verschillende lockdowns wist hij via zijn televisieprogramma Grayson’s Art Club samen met zijn echtgenote liefdevol en laagdrempelig in gesprek te gaan over kunst, zowel die van hemzelf als van de televisiekijkers die werk konden insturen.
Grayson Perry – Selfie with political causes (2018). Houtsnede.
In een interview met Trouw probeert hij zich ergens in een geestelijk landschap te plaatsen: ‘Ik weet eigenlijk niet precies waar ik sta. Ik heb altijd een milde weerstand gevoeld bij mensen die zeggen: ik ben niet religieus maar ik heb een spirituele kant. Bij mij is het, al val ik niet onder een kerk, eerder andersom. Alleen al omdat ik religie, als liefhebber van religieuze kunst uit allerlei streken en tijden, zie als een belangrijke culturele drijfveer.’ ‘Het leven is betekenisloos. Mijn belangrijkste taak als kunstenaar is om er betekenis aan te geven’, zegt Perry in The Guardian.
Leefwerelden liggen bij Perry onder een vergrootglas. Tegelijkertijd neemt hij soms adembenemende vogelperspectieven in en zweeft dwalend over het wonderlijke landschap van ons mens-zijn.
A map of days is tot 9 januari 2022 te zien in de tentoonstelling Icons – topstukken uit de national portrait gallery in het Fries Museum in Leeuwarden.
Het is ook onderdeel van de collectie van het Bonnefantenmuseum in Maastricht dat van 27 november 2021 t/m 20 maart 2022 werk van Grayson Perry laat zien in de tentoonstelling We Shall Catch It On The Beaches.
Van 17 december 2021 t/m 3 april 2022 is een aantal werken te zien in het Kunstmuseum Den Haag.
VPRO’s Wintergasten laat op 30 december 2021 een interview met Perry zien.
In 1999 ontwikkelden Louise van Swaaij en Jean Klare de Atlas van de belevingswereld die een vergelijkbare binnenwereld beschrijft als ‘A map of days’.
