We zien een oude vrouw, liggend onder een ouderwets opgemaakte wafeldeken met witte lakens. Ergens in het ziekenhuis is de eerste gedachte. Of een verpleeghuis. Old woman sleeping heet het werk van beeldend kunstenaar Ron Mueck (1960). Opgetrokken benen, bleke broze huid, de bijna ontroerende kwetsbaarheid van het lichaam, de mond een klein beetje open. De pose is zo herkenbaar. Ik zie het als geestelijk verzorger bijna elke dag in het ziekenhuis waar ik werk. Zachtjes naderbij komen. Misschien wordt ze voorzichtig wakker. Ik ben al een aantal keer langsgelopen om haar te spreken. Het is bijna lunchtijd. Er gaat van alles rond in het hoofd. Nu even stilte. Een moment in het laatste deel van het leven.
Ron Mueck – Old woman sleeping, 2000, siliconenrubber, polyesterhars, katoen, polyurethaanschuim, polyester en olieverf, 24 x 94.5 x 56 cm; sokkel: 100.3 x 94.5 x 56 cm. Collectie: Met Breuer, New York.
Ze ligt op een heuphoge sokkel en er is iets vreemds aan het werk. Alles is zeer realistisch. Er is nog iets anders, de vrouw is maar een meter lang. Hoe levensecht het beeld ook is, de schaal is veel kleiner dan in het ‘echte’ leven. Het maakt de kwetsbaarheid nog groter. Ik heb de neiging om mijn armen om haar heen te slaan. Je loopt terug en neemt weer afstand. Een ontmoeting met een griezelig soort vertrouwdheid. Alles nodigt uit om de zintuigen te scherpen. Toen ik dit beeld een aantal jaren geleden in New York zag bleef ik gebiologeerd kijken, eromheen lopen en weer dichterbij komen. Alsof ik te gast was en even deelgenoot mocht zijn in die denkbeeldige kamer. In het kijken ontstaat iets van een moraliteit. Wie wel eens een werk van Mueck heeft gezien in het bijzijn van andere bezoekers weet hoe dat is. Mensen komen verbaasd, verbijsterd en nieuwsgierig naderbij. Beschouwers kijken ook naar elkaar. Elk detail in het werk van Mueck is haarscherp en nauwelijks van ‘echt’ te onderscheiden. We kunnen onze blik er niet van losmaken. Tegelijkertijd betrap ik mezelf op een gevoel van voyeurisme. Mogen we hier wel naar kijken? Is dit niet heel erg intiem?
Ron Mueck, geboren en opgegroeid in Australië, is de zoon van twee poppenmakers. Ook Mueck begint zich later professioneel te specialiseren in het techniek van poppen, in eerste instantie voor televisie en reclame. Hij werkte later met Jim Henson, bekend van de Muppet show aan diverse projecten. Halverwege de jaren negentig zocht Mueck naar meer vrijheid en diepgang en begon met zijn opmerkelijke serie werken in een tijd waarin lichamelijkheid opnieuw centraal kwam te staan in de beeldende kunst.
Ron Mueck – Dead dad, 1996-97, 20 x 38 x 102 cm. Mixed media, Foto: Phillip Long
Mueck is in 1997 bekend geworden met zijn inmiddels iconische sculptuur Dead dad. We zien een liggende naakte man met zijn ogen dicht en zijn armen langs zijn lichaam. Zijn handen liggen met de handpalmen geopend naar boven. De titel laat niets aan de verbeelding over, deze man is dood. Opvallend is ook hier weer de schaal van het werk, ongeveer een meter lang. Mueck reconstrueerde het lichaam van zijn overleden vader en gebruikte delen van zijn eigen haar in het werk. De schaal van dit werk maakt dat je het net als Old woman sleeping zou willen omhelzen, optillen en tegelijkertijd is er dat gevoel van het griezelige, het griezelig vertrouwde.
Ron Mueck – A girl, 2006, mixed media, 110.50 x 501.00 x 134.50 cm. Collectie National Galleries of Scotland. Foto: Lance
Mueck heeft een aantal werken gemaakt rondom geboorte waaronder een reuzenbaby in het werk A girl uit 2006. Op een kleine verhoging zien we een hyperrealistische baby van vijf meter lang. Ze is net geboren, er zit nog bloed op haar lijf. Ze kijkt wat verstoord de wereld in. Priemende ogen kijken je aan. Geworpen in de wereld. Een grote gebeurtenis heeft plaatsgevonden.
Ron Mueck – A girl, 2006, detail, mixed media, Foto: Lance
'Hoewel ik veel tijd doorbreng aan het oppervlak, wil ik het leven binnenin vastleggen’
Ron Mueck – Youth, 2009, mixed media, 65.0 x 28.0 x 16.0 cm, collectie: Fondation Cartier pour l’art contemporain Parijs. Foto: Lance
In Youth zien we een donkergekleurde jongen in grote verbazing zijn T-shirt omhoogtrekken. Hij laat een wond zien, een steekwond waarschijnlijk. Zijn ogen laten iets van ontluistering zien. De jongen is kleiner dan in werkelijkheid het geval zou zijn. Ik merk bij mezelf een keten aan gedachten over de eventuele context van de gewonde jongen, de buurt waar hij vandaan zou kunnen komen, hoe hij is opgegroeid. We komen er echter niets over te weten. Het zijn onze eigen gedachten die we op hem projecteren.
De Australische kunstcriticus John McDonald merkte over het werk van Mueck op: Het is lang geleden dat kunstenaars zich op hun gemak voelden met het renaissancistische idee van “de mens als maat van alle dingen”. Mueck heeft aangetoond dat kijkers door schaalmanipulatie en een veeleisend realisme geconfronteerd kunnen worden met de complexiteit van hun eigen relatie met andere mensen.’ Er schuilen subtiele morele ordeningen in het onderzoek naar die relatie met andere mensen waar het werk van Mueck toe aanspoort. Naar wie kijk ik? Wat denk ik eigenlijk van deze mensen?
Mueck verbeeldt het bestaan van mensen met een zorgvuldige existentiële scherpte. In de wereld van Mueck kijken we naar de mens zelf en zijn we deelgenoot van een gestold moment in het bestaan. Politieke, religieuze en sociale omstandigheden blijven goeddeels uit beeld of worden losjes gesuggereerd. De sculpturen laten er niet veel over los. Ook de titels zijn neutraal en functioneel.
We zien alles, rimpels, oneffenheden in de huid, lange teennagels, plakkerige haren en vetrollen. Deze mensen zijn duidelijk geen weerspiegelingen van een glamourachtige wereld van slanke perfect ogende Hollywood sterren of goedverzorgde presentatoren van mediaprogramma’s. Hier gebeurt dan ook iets totaal anders dan in de ontmoeting met een wassen beeld van André Hazes of Beyoncé in de collectie van Madame Tussaud. Deze mensen weerspiegelen een wereld die raakt aan het gewone, het alledaagse, het kwetsbare en het imperfecte. De herkenbare wereld waar de meeste mensen in leven.
Ron Mueck – Couple Under An Umbrella, 2013, mixed media, 300 x 400 x 500 cm, collectie Museum Voorlinden Wassenaar.
We vinden die wereld terug in het beeld Couple under an umbrella uit 2013 dat permanent is tentoongesteld in museum Voorlinden in Wassenaar. Een ouder echtpaar lijkt op een denkbeeldig strand te liggen. De regenboogkleurige parasol staat tussen hen in. De figuren lijken reusachtig. De man ligt met zijn hoofd op de schoot van de vrouw. Ze ogen beiden wat ongemakkelijk zo blootgesteld aan de blikken van de wereld. De vrouw lijkt met een liefdevolle blik naar de man te kijken maar je voelt als beschouwer dat de lichaamstaal van deze mensen verschillende interpretaties toelaat. De man kijkt vooruit, ergens in de verte. Wat gaat er in hen om? Waar komt die ongemakkelijkheid vandaan? In de werken van Mueck speelt de naakte huid een belangrijke rol. Zijn mensen zijn vaak naakt of maar deels gekleed. De fysieke ongemakken van het imperfecte ouder wordende lichaam raken hier de vaak verborgen opvattingen die je hebt als toeschouwer over relaties en ouderdom.
Ron Mueck – Couple Under An Umbrella, 2013, mixed media, 300 x 400 x 500 cm, collectie Museum Voorlinden. Details.
Ron Mueck – Man in a boat, 2002, mixed media, , 422 x 140 x 122 cm, tentoonstelling in de Theseustempel van het Kunsthistorisches museum in Wenen in 2016. Foto: Wald1Siegel.
In Man in a boat uit 2002 zien we ook een man die in de verte staart. De man is van middelbare leeftijd, erg klein en zijn hoofd staat een beetje schuin. Hij zit naakt in een boot en kan geen kant op want roeispanen ontbreken. Onbeschermd en stuurloos overgeleverd aan een denkbeeldige zee. Hij heeft zijn armen over elkaar geslagen en zijn blik is afwachtend, op het sceptische af. Tegelijkertijd zien zijn ogen iets aan de horizon opdoemen. Man in a boat geeft existentiële eenzaamheid een gezicht. Het wijst ons misschien op vragen over de koers in het bestaan, het onbestemde, het onbereikbare, het leven als stroom en de mogelijkheid van overgave aan wat komen gaat.
Ron Mueck – Man in a boat, 2002, mixed media, detail. Foto: Wald1Siegel.
Ron Mueck – Woman with shopping, 2013, collectie: Lisser Art Museum (LAM) in Lisse. Foto: Ilkka Jukarainen / iwishmynamewasmarsha
Woman with shopping uit 2013 laat een vrouw zien met twee felgekleurde oranje plastic boodschappentassen. Ze staat stil en kijkt onbestemd de ruimte in. Onder haar stevige bruine winterjas draagt ze haar baby. David Lynch, filmregisseur, beeldend kunstenaar en liefhebber van Mueck zegt over dit werk: ‘Ik heb het gevoel dat ze zo echt zijn dat ze ademen en toch zijn ze erg klein. Het brengt je een stuk dichter bij de mens. Het is gewoon een vrouw die die er op uit gaat met haar baby om boodschappen te doen, maar het wordt veel meer dan dat vanwege de schaal en hoe zij kijkt en hoe de baby kijkt.’ Het verwachtingsvolle kijken van de baby naar de moeder trekt een wereld aan interpretaties open. Wat zijn haar dromen en verlangens? Waar denkt ze nu aan?
Ron Mueck – Woman with shopping, 2013, detail. Videostill uit een video over een tentoonstelling van Modern art museum of Fort Worth
Mueck maakt werk dat helder en eenvoudig is. Je hebt als toeschouwer niet veel onderliggende kennis over kunst nodig om een ingang te vinden in het kijken.
Maar voor de fijnproever gebeurt er meer. De existentialistische werken van Mueck hebben in hun realisme verwantschappen met bijvoorbeeld het werk van Duane Hanson en Sam Jinks maar leggen ook vaak fijnzinnige verbanden met de geschiedenis van de kunst, in het bijzonder de periode van de Renaissance. Niet het ideaaltypische beeld van ‘de mens als maat der dingen’ zoals Leonardo Da Vinci’s Vitruviusman ons laat zien maar het noordelijke humanisme van Albrecht Dürer of Jan van Eyck met zijn geconcentreerde eenvoud. Zo is in Dead dad een verwijzing te zien naar Het lichaam van Christus in het graf van Hans Holbein.1 Anne Cranny-Francis wijst in haar analyse van het werk Youth uit 2009 op de subtiele verwijzing naar een piëta van Hans Memling. Cranny-Francis ontvouwt een morele dimensie in het werk: ‘De wond duidde op de tweevoudige natuur van Christus als menselijk en goddelijk, in staat om te sterven en dan weer op te staan. Bij Youth suggereert de verwijzing niet letterlijk dat deze jonge man goddelijk is; het verwijst de kijker eerder naar de heiligheid van al het menselijk leven en naar de verantwoordelijkheid van ons allemaal om alle leden van onze samenleving te beschermen.’
Mueck zegt zelf nauwelijks iets over zijn werk. Interviews laat hij over aan zijn assistent of zijn galeriehouder. In zijn reusachtige zelfportet Mask II heeft hij zijn ogen gesloten. Hij belichaamt zelf ook het stilzwijgende dat zijn beelden zo kenmerken.
De figuren van Mueck zijn losgerukt uit hun denkbeeldige context en in hun glasheldere presentie dragen ze tegelijkertijd een melancholieke raadselachtigheid met zich mee. In hun kwetsbaarheid raken ze aan iets onzegbaars.2 De zwijgzaamheid in zijn sculpturen zorgt uiteindelijk ook voor een stilte in het kijken. Het maakt ruimte voor de vraag wat het betekent mens te zijn.
Twee werken van Ron Mueck bevinden zich in Nederlandse musea: Woman with shopping maakt deel uit van de collectie van het Lisser Art Museum (LAM) en Couple under an umbrella is te zien in Museum Voorlinden in wassenaar.
Noten
Susanna Greeves (2003), Ron Mueck – A redefinition of realism in Ron Mueck Bastian, Heiner (red) – pag 32-34, Hatje Cantz Verlag, Ostfildern
Heiner Bastian (2003), On several sculptures by Ron Mueck in Ron Mueck Bastian, Heiner (red) – pag. 56. Hatje Cantz Verlag, Ostfildern